DEPREM NEDENİYLE YIKILAN VEYA AĞIR HASAR GÖREN BİNALARLA İLGİLİ DELİL TOPLAMA VEYA DELİL TESPİTİ HAKKINDA BİLİRKİŞİLİK KILAVUZU HUKUK İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BİLİRKİŞİLİK DAİRE BAŞKANLIĞI

BİLİRKİŞİLİK KLAVUZU TIKLA İNDİR. ..!

 DEPREM NEDENİYLE YIKILAN VEYA

AĞIR HASAR GÖREN BİNALARLA İLGİLİ

DELİL TOPLAMA VEYA DELİL TESPİTİ

HAKKINDA

BİLİRKİŞİLİK KILAVUZU

HUKUK İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

BİLİRKİŞİLİK DAİRE BAŞKANLIĞI

[Şirket adresi]

Bu kılavuz, deprem nedeniyle toptan veya kısmi göçmüş binalar ile acil yıkılması gereken ağır hasarlı

binalarda uygulanacak bilirkişilik işlemlerini kapsamaktadır. Kılavuz, deliller zarar görmeden ve

kaybolmadan bilirkişi raporlarının eksiksiz bir şekilde hazırlanması amacıyla düzenlenmiştir.

DEPREM NEDENİYLE YIKILAN VEYA AĞIR HASAR GÖREN BİNALARLA İLGİLİ

DELİL TOPLAMA VEYA DELİL TESPİTİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

Bilirkişi Heyeti

Mimar, inşaat mühendisi, jeoloji mühendisi, harita mühendisi ve ilgisine göre

jeofizik mühendisi ile ihtiyaç halinde diğer bilirkişilerden oluşan bilirkişi

heyetidir.

Adres Bilgileri İl/ İlçe/ Mahalle/ Sokak/ Bina Numarası

Konum Bilgileri Mevki/ Pafta/Ada/ Parsel/ Koordinat Bilgisi (TUREF, ITRF96-2005 EPOK)

Binanın Tahmini

Yaşı (Mahallinden sorulacak)

Bina Nizamı

1. Bitişik Nizam a) Köşede Bitişik b) Ortada Bitişik

2. Ayrık Nizam

Binanın

Yıkılma Zamanı

Gün ve saat:

(Mahallinden sorulacak)

Taşıyıcı Sistem

1. Betonarme

2. Yığma

3. Karma

4. Çelik

Durum Krokisi

Harita mühendisi tarafından yıkılmış binanın parsel bilgisi, vaziyet planına göre

yerleşimi ile yıkıntının sınırlarını gösteren yaklaşık ölçekli kroki çizilmelidir

(Mümkünse havadan drone vasıtasıyla görüntü alınmalıdır.).

Temel Krokisi

Temel ve devamı niteliğindeki donatı filizlerine zarar verilmeyecek şekilde

enkazın temele kadar tıraşlanmasından sonra; kolon sayısı, yerleri ve ebatları

tespit edilerek temel krokisi üzerinde ölçüler ile gösterilmelidir (Mümkünse

havadan drone vasıtasıyla görüntü alınmalıdır.).

 Kesilmiş kolon durumunun tespiti (Belirlenemedi/ Var/ Yok)

Temel ve Zemin

Durumu

 Temelin gözlemlenen planı ve tipi (tekil, bağ kirişli tekil, sürekli, radye),

 Temelin görülebilen ölçütleri (kalınlık, genişlik),

 Temel üzerinde gözlemlenen hasar tipi ve konumu,

 Temellerde gözlemlenen aşırı oturma ve/veya ötelenme izleri ve tahmini

boyutları,

 Temel alanı çevresinde gözlemlenen aşırı zemin oturma, çatlak, ötelenme

izlerinin yapıya uzaklığı ve tahmini boyutları,

 6 metreden uzak olmayan komşu binaların temellerinde gözlemlenebilen

aşırı oturmaların miktarı ve uzaklığı,

belirtilmelidir.

Tüm ölçüm ve gözlemler kroki ve fotoğraflarla belgelenmelidir.

Betonarme

Yapılardan

Numune Alımı

Betondan numune alınmadan önce taşıyıcı elemanların fotoğrafı çekilmelidir.

Taşıyıcı elemanlar örselenmemiş olmalıdır.

Betondan Karot Alımı

 Düşey taşıyıcılardan (kolon, perde) toplamda en az 3 adet numune

alınmalıdır.

 Karot nominal çapı en az 10 cm olmalıdır.

 Karot numunesinin fotoğrafı çekilmeli ve nereden alındığı belirtilmelidir.

 Alınan tüm karot örnekleri patpatlı (airbag) torbalara konulmalı ve

kutulanarak saklanmalı ve taşınmalıdır.

 Numune yüksekliğinin çapına oranı en az 2 olmalıdır.

 Maksimum agrega dane boyutu resim ile belirtilmelidir.

 Numuneler donatı içermemelidir.

Donatılardan numune alımı

 Donatı tipi belirtilmelidir. (Nervürlü/ Düz)

 Numune, düşey taşıyıcılardan ve örselenmemiş donatılardan alınmalıdır.

 Numune, en az 3 farklı noktadan alınmalıdır.

Betonarme

Yapılarda Taşıyıcı

Sistem İncelemesi

Döşeme adedinden belirlenen kat adedi:

Kolon-kiriş birleşim bölgesi etriyesi: (Var/ Yok/ Belirlenemedi)

Kolon ve kirişlerde etriye sıklaştırılması: (Var/ Yok)

Etriye aralığı ölçümü:

Etriye kancası durumu: (90/ 135 derece)

Çiroz: (Var/ Yok)

Yığma Yapılar

Taşıyıcı duvar malzemesi tipi: (ahşap, boşluklu tuğla, harman tuğlası, taş,

briket vb.)

Duvar malzemesi örselenmemiş numune alımı

 Numunenin nereden alındığı belirtilmelidir.

 Numuneye numara verilerek fotoğrafı çekilmelidir.

 Numune örselenmemiş duvar malzemesinden alınmalıdır.

Video

Enkazın her cepheden genel görüntüsünün video kaydı alınmalıdır.

Detayların (kolon, kiriş, döşeme ve temel) video kaydı alınmalıdır.

(Mümkünse havadan drone veya başka bir araçla görüntü alınmalıdır.)

Fotoğraf

Enkazın her cepheden genel görüntüsünün fotoğrafı çekilmelidir.

Detayların (kolon, kiriş, döşeme ve temel) fotoğrafları çekilmelidir.

DEPREM NEDENİYLE YIKILAN VEYA AĞIR HASAR GÖREN BİNALARLA İLGİLİ

TEMİN EDİLMESİ GEREKEN BİLGİ VE BELGELER

Proje Bilgileri

Varsa yapı ruhsatına esas mimari ve betonarme statik projeleri,

Varsa tadilat projeleri,

Varsa yapı aplikasyon projesi,

Zemin etüt raporu,

 İlgili belediyeden/Çevre, şehircilik ve iklim değişikliği il müdürlüklerinden,

 Proje müelliflerinden,

 Yapı sahiplerinden,

 İlgili yapı denetim firmasından,

temin edilmelidir.

 Temin edilen projelerin ve raporların geçerli mevzuata uygun olup olmadığı,

 Hazırlanan projelerin ve raporların ilgili kurumlar tarafından onaylanıp

onaylanmadığı,

 Yapının onaylanmış projelere uygun yapılıp yapılmadığı,

araştırılmalıdır.

Binanın depremden önceki görüntüsü veya fotoğrafı eklenmelidir.

(Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, belediyelerin resmi internet sitesi, Google,

Yandex vb. kaynaklardan faydalanılmalıdır.)

Yapı Dokümanı

Yapı ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi, yapı kayıt belgesi ve gerekli görülen

diğer belgeler temin edilmelidir.

TANIMLAR VE AÇIKLAMALAR

Bilirkişi Heyeti

Bilirkişi raporunun hazırlanabilmesi için birçok bilim alanını kapsayan

disiplinlerarası çalışmaya ihtiyaç vardır. Sahaya ilk gidişte binanın doğru

şekilde belirlenebilmesi ve enkazın yerinin işaretlenmesi için harita

mühendisine; yapı tasarım hataları için ise inşaat mühendisine ihtiyaç vardır.

Zemin problemlerinin belirlenmesi için jeoloji mühendisi veya zemin

konusunda uzman inşaat mühendisi ile jeofizik mühendisi gereklidir. Temel ve

kolon boyutları ile kolon aplikasyonu harita mühendisi ve inşaat mühendisi

tarafından yapılabilir. Yapı ruhsatı, yapı kullanım belgesi ve yapı kayıt belgesi

gibi belgelerin incelenip yapının uygunluğunun belirlenmesinde mimar

gereklidir. Bilirkişi raporunun nihai hale getirilmesinde tüm heyet sorumludur.

Adres Bilgileri

Bilirkişi raporunun doğru yapı hakkında hazırlanabilmesi için adres bilgileri (il,

ilçe, mahalle, sokak, bina numarası) önem arz etmektedir. Bilgiler AFAD’ın

“Hasar Tespit” programından temin edilebilir.

Konum Bilgileri

Bilirkişi raporunun doğru yapı hakkında hazırlanabilmesi için konum bilgileri

(mevki, pafta, ada, parsel, koordinat bilgisi) önem arz etmektedir. Bilgiler

AFAD’ın “Hasar Tespit” programından temin edilebilir.

Binanın Tahmini

Yaşı

Yapının hangi şartnamelere tabi olduğunu anlamak için yapım yılı ve dolayısıyla

yaşının bilinmesi gerekmektedir. Binanın tahmini yaşı; proje, diğer bilgi ve

belgelerden elde edilebilir. Ancak bu bilgi ve belgelere ulaşılamaması halinde

binanın tahmini yaşı hakkında tespit mahallinde bilgisi olan kişilere

başvurulabilir.

Bina Nizamı

Bina nizamı bir deprem davranışının etmeni olduğundan bu bilgi değerli olabilir.

Bina ya müstakil (ayrık nizam) ya da bitişik nizam bir yapıdır. Bitişik nizamda

bina ya köşede (köşede bitişik) ya da arada (ortada bitişik) bir yapıdır. Örneğin;

dört bina bitişik ise iki dış kenardakiler köşede bitişik, içteki diğer iki bina ortada

bitişik olarak formda işaretlenmelidir.

Binanın Yıkılma

Zamanı

Sismolojik olarak yapıya gelen deprem kuvvetinin belirlenmesi için bu bilgi

önemli olabilir. Mümkünse tespit mahallinde yapının yıkılma zamanı hakkında

bilgisi olan kişilere başvurulabilir.

Taşıyıcı Sistem

Yapı davranışı ile ilgili yorumda bulunabilmek ve doğru delilleri toplayabilmek

için bu bilgi kesinlikle belirlenmelidir. Mevzubahis yapılar genellikle betonarme

olacaktır. Bunun haricinde ahşap, yığma, prefabrik veya çelik yapılar da söz

konusu olabilir. Bu tiplerin karma olarak kullanıldığı yapılarla da karşılaşılabilir.

Karma yapı örneğin ilk katları betonarme iken sonraki katlarda yığma yapılmış

bina, ilk katları yığma iken üst katları betonarme bina veya betonarme ve

yığmanın aynı katta kullanıldığı yapıları anlatmaktadır.

Durum Krokisi

Mevcut yıkım durumunu belgelemek amacıyla, yıkım sonrası mevcut yapının

bulunduğu parselin sınırları üzerinde, vaziyet planı veya yapı aplikasyon

projesine göre binanın hasar öncesi oturumunu kesik çizgiler ile; yıkılmış

binanın sınırlarını ise düz çizgiler ile gösteren durum krokisi çıkarılacaktır. Test

için örnek alınan yerler krokide gösterilecektir. Mümkünse havadan drone ile

çekim yapılarak mevcut durum belgelenecektir.

Temel Krokisi

Yapı davranışını anlayabilmek ve projeyle uyumunu belirleyebilmek için düşey

taşıyıcıların (kolon ve perde duvar) yerlerinin ve boyutlarının hassasiyetle

çıkarılması önemlidir. Bu bilgiler ise en kolay enkaz kaldırılıp temel seviyesine

inildiğinde çıkarılabilir. Enkazın kaldırılmasıyla ortaya çıkacak olan boş alan

üzerinde temelden gelen kolonların izleri ve donatılarının filizleri sayesinde

hızlı, güvenilir ve hassas bir şekilde düşey eleman belirlemesi yapılabilir. Hatta

kolon kesilmesine ait şifahi bir bilgi varsa, temel incelenirken bu iddianın

belirlenmesi mümkün de olabilir. Mevcut yapının bulunduğu parselin sınırları

üzerinde, temel seviyesindeki kolon ve perde duvar yerleri işaretlenmek ve

ölçülendirmek suretiyle krokide gösterilecektir. Ayrıca havadan drone

görüntüsü alınabilirse ileride bu belge çok faydalı olabilecektir.

Temel ve Zemin

Durumu

Temele kadar temizlenen alandan temelin tipi ve planı çıkarılmalıdır. Temeller

eskiden her kolonun altında münferit olarak yapılmaktaydı (tekil temel).

Genellikle tekil temeller birbirlerine ufak kirişler ile bağlanırdı (bağ kirişli tekil

temel). Temeller bir aks boyunca tek yönde veya çift yönde sürekli yapılabilir.

Yeni yapılarda tüm oturum alanını kaplayan radye temeller yapılabilmektedir.

Zemin ile ilgili olarak aşırı temel oturması, ötelenmesi veya zemin sıvılaşması

problemleri bu inceleme sırasında belirlenebilir.

Temel alanında ve çevresinde zeminden kaynaklanan sorunların anlaşılması için

bu alanda aşırı zemin hareketlerine işaret edebilen sıvılaşma belirtileri (kum

fışkırması, kaldırım veya kaplamada aşırı kabarma ile kırılmalar vs.); fay,

heyelan veya yanal yayılmadan kaynaklanabilen zemin çatlakları tespit

edilmelidir. Bu tespitler de yön, mesafe, genişlik belirtecek şekilde bir krokide

gösterilmeli ve fotoğraflarla belgelenmelidir.

Betonarme

Yapılardan

Numune Alımı

Betonun ve içinde kullanılan inşaat demirinin (donatı) kalitesi önemlidir.

Betondan karot örnekleri alınarak test edilmelidir. Beton karışımında büyük

agrega/taş kullanılma olasılığı da göz önünde bulundurularak 10 cm çapında

karot numunesi alınması önerilmekte ve karot alımı esnasında veya karotların

dayanım tespiti aşamalarında agrega maksimum tane büyüklüğü fotoğraf

çekilerek kayıt altına alınmalıdır.

Çok sayıda göçmüş bina bulunduğundan ve işin aciliyeti ile imkânlar dahilinde

3 adet karot numunesi alınması önerilmektedir. Karot numuneleri örselenmemiş

ve bütünlüğünü tamamen korumuş bir taşıyıcı elemandan alınmalıdır.

Örselenmemiş üç farklı düşey taşıyıcının olabildiğince orta yüksekliğinden karot

alınması yerinde olacaktır. Karotlar mümkünse çapının iki katı yüksekliğinde

alınmalıdır (20 cm). Karot alırken donatı kesilmemelidir; yani karot içinde

donatı olmamalıdır. Alınan karot numuneleri özenle saklanmalı ve zarar

görmemeleri sağlanmalıdır. Bu amaçla her karot numunesi patpatlı naylonlar ile

özenle sarılmalıdır. Karot numuneleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı sertifikalı

laboratuvarlarda kırılmalıdır. Ancak güvenilirlik ve doğruluk açısından bu da

yeterli değildir. Bu laboratuvarlarda küp numune kırmak için kullanılan yüksek

eksenel yük kapasiteli (100-200 ton) hidrolik presler uygun değildir. Karot

kırmak için kesinlikle özel üretilmiş düşük kapasiteli (maksimum 50 ton) özel

presler kullanılmalı ve yükleme standartlarının belirlediği yükleme hızında ani

bir şok etkisi uygulamadan yapılmalıdır.

Yapıda kullanılan hem düşey hem de yatay donatının (boyuna donatı ve etriye)

tipi belirlenmelidir (nervürlü veya düz donatı). Üç farklı düşey taşıyıcıdan 35

cm uzunluğunda donatı numunesi kesilmelidir. Bu donatılar sünüp uzamamış,

örselenmemiş bölgelerden kesilmelidir. Alınan çelik numuneleri Çevre ve

Şehircilik Bakanlığı sertifikalı laboratuvarlarda akma, kopma ve uzama

özelliklerinin belirlenmesi amacıyla eksenel çekme deneyine tabi tutulmalıdır.

Betonarme

Yapılarda Taşıyıcı

Sistem İncelemesi

Kat adedi belirlenmelidir. Kat adedi bina performansı açısında çok önemlidir ve

kesinlikle projesine uygun yapılmalıdır. Çıkılan kaçak katlar göçme için

belirleyici olabilir. Göçmüş bir binada kat adedi, üst üste duran döşemelerin

sayılmasıyla belirlenebilir. Deprem sırasında yapının ihtiyacı olan sünek

davranışı gösterebilmesi için etriyelerin varlığı, doğru yerleşimi ve

detaylandırılması hayati önem taşımaktadır. Bundan dolayı mümkünse kolon

kiriş birleşim bölgesinde kolon etriyelerinin olup olmadığı belirlenmelidir.

Ayrıca kirişlerin sol ve sağ ucu ile kolonların alt ve üst uçlarında etriyelerin orta

bölgelerine göre daha sık yerleştirilmesi gerekmektedir. Genellikle orta

bölgelerde 20 cm’de bir etriye kullanılırken uç

bölgelerinde 10 cm’de bir kullanılır. Etriye

detaylandırması olarak kanca uçlarının 90 derece

değil içeriye bükülüp 135 derece yapılmaları

elzemdir. Yoksa bir deprem sırasında rahatça

açılarak gerekli sargılama etkisini yaratamazlar.

Ortalama etriye aralığının hem uç hem de orta bölge için yaklaşık olarak

belirlenmesi gerekir. Kolonlarda şekil kareden dikdörtgene döndükçe etriyelerin

sargılama etkinliği azalır. Bunun için kolonun uzun kenarı boyunca kısa

yönünde çirozların konulması gereklidir. Bu tür kolonlar için çiroz kullanılıp

kullanılmadığı belirlenmelidir.

Yığma Yapılarda

Merkezlerde değilse de köylerde yığma yapı olacaktır. Bunların duvar

malzemesi belirlenmelidir. Genellikle briket veya boşluklu tuğlaya

rastlanılmaktadır. Bu yapıların projesi varsa projeye uygunlukları kontrol

edilebilir. Bunun için dış cephe uzunlukları ve cephedeki boşluklar (pencere ve

kapı) belirlenmeye çalışılabilir. Ayrıca duvarlardan malzeme örneği alınıp

incelenmelidir.

Video

Görüntü kaydı delil olması açısından çok önemlidir. Zira enkaz en kısa sürede

kaldırılacak ve ortada delil kalmayacaktır. Bu nedenle ileride oluşabilecek

ihtilafları önleyebilmek için video çekimi önem arz etmektedir. Yapı ve

çevresini anlayabilmek için genel görünüş esastır. Bu çekim drone ile

yapılabilirse çok faydalı olacaktır. Sonrasında detaylara gelinip yakından çekim

yapılmalıdır.

Fotoğraf

Çekilmiş olan videolardan görüntü yakalanabilse de kalite düşebilmektedir. Bu

sebeple yüksek kalitede ve detayda fotoğraflama esastır. Detay fotoğraflarda

ölçek algısının yaratılabilmesi için çelik metre, kalem, bozuk para, cetvel gibi

cisimler fotoğrafta görünür şekilde yer alması gereklidir. Bu ölçekler mümkün

olduğunca ölçüm yapılan yere yakın olmalıdır.

Proje Bilgileri

Bilirkişi raporunun hazırlanabilmesi için sahadan toplanan verilerin mevcut

projeler ile karşılaştırması gerekir. Mimari ve betonarme projelerin bulunması

çok önemlidir. Tadilat projeleri de varsa temin edilmelidir. Ayrıca deprem

öncesi yapı fotoğrafının bulunması çok faydalı olacaktır.

Yapı Dokümanı

Yapı tamamlandıktan sonra oturulabilmesi için bazı belgeler alınmaktadır. Bu

belgeler yapının uygun yapıldığının bir göstergesi olarak verilmektedir. Yapı

ruhsatı, yapı kullanma izin belgesi, yapı kayıt belgesi ve gerekli görülen diğer

belgeler temin edilmesi önemlidir.

Hasarsız ve Az Hasarlı Yapı

Deprem nedeniyle hiç hasar görmemiş binalar hasarsız, taşıyıcı sistemi hasar

görmemiş ancak taşıyıcı olmayan duvarlarında meydana gelen çatlaklar, sıva

çatlakları, boya/kaplama dökülmeleri gibi hasarlar gözlemlenen binalar ise az Yanlis Dogru

Sistem Hasarları

hasarlı olarak derecelendirilmektedir.

Bu yapılarda, yapının taşıyıcı sisteminde hasar yoktur veya kılcal çatlaklar

oluşabilir. Taşıyıcı olmayan bölme duvarlarında çatlaklar meydana gelebilir.

Bazı bölme duvarlar devrilebilir.

Orta Hasarlı Yapı

Deprem nedeniyle gördüğü hasar bakımından güçlendirme gerektirecek

derecede hasar gören binadır. Bu tür binaların güçlendirme yapılmadan

kullanılmasına izin verilmez.

Bu yapılarda, yapının taşıyıcı elemanlarında önemli derecede hasar meydana

gelir. Ancak bu hasarın onarım ve güçlendirmesi ekonomik olarak mümkündür.

Kirişleri ağır derecede hasar görmüş, ancak kolonları az ve orta derecede hasar

görmüş bir bina orta derecede hasarlıdır.

Ağır Hasarlı Yapı

Deprem nedeniyle onarımı mümkün olmayacak derecede hasar gören ve tekrar

kullanımı mümkün olmayan binalar ağır hasarlı olarak derecelendirilir.

Bu yapılarda, yapının taşıyıcı elemanlarının çoğunda ekonomik olarak onarımı

mümkün olmayan hasarlar oluşur. Katlar arasında kalıcı ötelenme görülür.

Kolon boylarında kısalma oluşur. Kolon boyuna donatılarında burkulmalar

meydana gelmiş, kat yüksekliği azalmış bir bina ağır derecede hasarlıdır.