ŞANTİYE

Şantiye                                                                                            

Tanımı
Yapılacak işin, emniyetli bir şekilde zamanında, şartnamesine uygun olarak yapılması ve bitirilmesini sağlamak için düzenlenen ortama şantiye denir. Diğer bir tanımlamayla; şantiye, inşaatın yapıldığı ve yapım ile ilgili her türlü faaliyetin planlanıp uygulandığı yerdir.
Bir şantiyenin kurulma amacı, bir imalatın en kısa zamanda ve en az malzeme, işçilik ve enerji kaybı ile inşa edilmesidir. Şantiyede sirkülasyon, taşıma ve depolama sorunlarını en aza indirilecek şekilde planlanmalıdır. Bu suretle gerek araç ve gerekse malzemelerin yerleri, işin metotlu bir şekilde yürütülmesi için imalatın gerektirdiği sıraya göre düzenlenmelidir.
Çeşitleri
Konut, apartman, okul, hastane, cezaevi, ibadet yerleri, elçilik binaları, açık hava sineması ve benzerleri gibi özellik arz eden bina ve tesisleri,  baraj, tünel, liman, havaalanı ve çeşitli kompleksler yapılar topluluğu- (spor kompleksi, eğitim kompleksi, otobüs terminal kompleksi, turistik kompleksi, sanayi kompleksi, endüstri kompleksi...) ve benzeri her türlü yapı için, hangi büyüklükte olursa olsun, bir inşaata başlanılmadan önce mutlaka bir şantiye yerleşimi yapılmalıdır.
Şantiye   yerleşimi,   çevresel   etkilerin   farklılığından  dolayı   bazı   değişiklikler göstermektedir. Bu değişiklikler den bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:
> Hakim  rüzgar  istikametinin  göz  önünde  tutulması  ve  toz  yapan  ünitelerin diğerlerini > > Deniz şantiyesi ise  tuzlu su  serpintisinden zarar görecek ünitelerin, serpinti hattından en az 100 m içeride olması vb.
Ayrıca şantiyeler; yerleşim merkezlerine uzaklığı ve yakınlığı, yapılacak işin büyüklüğüne göre, ortalama ve en fazla kaç işçi ve teknik elamanın şantiyede çalışacağı, bunlardan ne kadarının şantiyede kalacağı, gibi unsurlardan dolayı farklı özellikte yapılmaktadır.
Şantiye Projeleri
Tanımı
Şantiyede yer  alacak  birimlerden hangisinin nereye konulacağını gösteren durum planına şantiye projesi (şantiye yerleşim projesi) denilir.
Çeşitleri
Bir inşaata başlanmadan önce mutlaka bir şantiye yerleşimi yapılmalıdır. Tekniğine uygun şantiye yerleşimi de iyi düşünülmüş, araştırılmış, her yönüyle etüt edilmiş ve uygulamaya konmuş bir şantiye projesiyle mümkün olmaktadır.
Tekniğine uygun ve iyi planlanmış şantiye projesi; imal edilecek yapının büyüklüğüne veya küçüklüğüne, yerleşim merkezlerinden uzaklığına, çalışacak personel sayısı ve yapının teknolojik özelliklerine uygun olacak şekilde çeşitlilik arz etmektedir.
Şantiye projeleri, genellikle 1/500 ölçekli olmaktadır. Kesit ve detaylar için 1/200 ölçek kullanılabilir. 0.60 x 1.00 m. ölçüsünden daha büyük pafta kullanılmamalıdır. Eğer sığmaz ise iki, veya daha fazla pafta kullanılabilir.
Şantiye yerleşim planları için genel öneri: Favori pafta h0.30 x b(5x0.20)=0.30 x 1.00 olmalıdır. Geniş paftaya ihtiyaç varsa bu ölçüler h(2x0.30) x b(5x0.20)=0.60x1.00'e çıkılabilir. Ara ölçüler ve daha büyük boylu paftalar kullanılmamalıdır.
Şantiye projelerinde kurulması planlanan tesislerin inşaat, elektrik ve mekanik imalat detayları ve planlarıda hazırlanmalıdır.
Hazırlanması
Genel bir şantiye projesi hazırlanırken, şantiye hakkında aşağıda belirtilen hususlar ayrı ayrı değerlenlendirilmelidir. Bu konuda şantiye şefinin deneyimli olması önemli bir husustur. İnşaatın türü ve muhtemel imalat süresi, iklim bölgesi, ulaştırma ve haberleşme olanakları, sağlık,  ibadet,  deprem  özellikleri,  muhtemel  personel  sayısı,  araç  parkı  ve imalatta kullanılacak malzeme özellikleri vb. konular ön proje hazırlığında önemli hususlardır.
İş Başlamadan Önce Yapılması Gerekenler:
> Sosyal  sigortaların  ilgili  bölge  veya  şube  müdürlüğünden  işyeri  numarası
alınmalıdır.
> SSK’dan alınan imza sirküleri şantiye yönetimince doldurulup imzalanmalıdır.
> İlgili  vergi  dairesinden  hesap  numarası  alınmalı  ve  kasa  defteri  noterde onaylatılmalıdır.
> İşyerinin bölge çalışma müdürlüğünden dosya numarası alınmalı, yapı iş defteri temin edilerek çalışma müdürlüğüne tasdik ettirilmelidir.
> İmar müdürlüğü veya belediyeye “TUS” (Teknik Uygulama Sorumlusu) için müracaat edilmelidir.
> Şantiyeye elektrik, su, telefon ve internet bağlantı temini için ilgili kurumlara müracaat edilmelidir.
> İş kazalarında gidilecek sigorta hastanesi, acil durumlarda gidilecek en yakın poliklinik ve eczane tespit edilmeli, şantiye sağlık işleri sorumlusu ve şoförlere
gidecekleri adres ve başvuracakları kişilerle ilgili bilgi verilmelidir.
> Gerekli sigorta işlemleri yapılmalıdır.
Şantiye Projesi Ön Hazırlığı:
> Sahanın rölevesi alınarak, çalışma sahası ve haberleşme istasyonlarının; şantiye sınırlarına uzaklığı tespit edilmelidir.
> İnşaat  sahasından  geçen  ve  taşınması  gereken  alt  yapı  hatlarının  varlığı araştırılmalı, haberleşme işlemleri ile birlikte ilgili kurum ve kuruluşlarla irtibata geçerek gerekli işlemleri için girişimler yapılmalıdır.
> Şantiye yakınından geçen enerji hattı varsa, elektrikle çalışacak makineler de dikkate alınarak o hattan yararlanılıp, yararlanılamayacağı öğrenilmelidir.
> Kurulacak ambarların gerekli malzemeye göre kapasite ve büyüklükleri tespit edilmelidir.
> Şantiye tesislerinde yapılacak imalatların yaklaşık ortalama günlük ve toplam miktarları tespit edilmelidir.
> Araçlara park, tamirhane, yedek parça deposu için ayrılacak yerlerin ve şantiye içi yolların ölçülerinin tayini için şantiyede kullanılacak iş makinelerinin çeşidi ve sayıları tespit edilmelidir.
> Yapılacak işin büyüklüğü göz önünde tutularak, ortalama ve en fazla kaç işçi ve teknik elamanın şantiyede çalışacağı, bunlardan ne kadarının şantiyede kalacağı
tespit edilmeli ve bulunan sayılara göre işçilerin dinlenme, yemek yeme, soyunup
giyinme, yatma, tuvalet yerleri, sayıları ve ölçüleri; evli personel için yapılacak lojmanların yerleri ve sayıları belirlenmelidir.
> Şantiye kuruluşunda, asgari ihtiyaçların minimum yatırım ve işletme maliyeti ile karşılanması prensibi esas olmalı, kurulacak tesis seçiminde bina, baraka, konteynır kullanılması gibi seçeneklerden en uygun olanı seçilmelidir.
> Şantiyenin  büyük  yerleşim  merkezlerinden  uzak  olması  halinde,  şantiyede bulunacak personel ve işçilerin ihtiyaçlarını karşılamak için yapılacak kantin ve benzeri binaların sayı ve büyüklükleri tespit edilmelidir.
> Şantiye  içi  ulaşım  güzergâhları  ile  dâhili  su  ve  elektrik  dağıtım  plan  ve güzergâhları belirlenmelidir.
> Haberleşme ihtiyaçları tespit edilerek, telefon hat sayısı, internet hat kapasitesi, telsiz ihtiyacı vb belirlenmelidir.
> Şantiye için gerekli olacak; bilgisayar, yazılımlar, yazıcı , fotokopi, ozolit ve faks makinesi gibi ofis donanım ve ekipmanları tespit edilmelidir.
> Jeneratör gerekiyorsa bunların sayı ve kapasiteleri tespit edilmelidir.
> Günlük kullanılacak ortalama su miktarı hesaplanmalı ve bu suyun nereden, ne
şekilde temin edileceği ve şantiyede nasıl saklanacağı belirlenmelidir.
> Sahaya giriş çıkış noktaları tespit edilmelidir.
> Çevre çitinin tipi ve güzergâhı tespit edilmelidir.
> Kanalizasyon   ve   fosseptik   yerleri   belirlenmeli,   tesisatlar   ihtiyaca   yeter kapasitede olmalıdır.
> Beton santralı ve kule vinç gibi sabit tesislerin yerleri tespit edilmelidir.
> Beton tesisi yoğun beton dökülecek yere yakın olacak şekilde kurulmalıdır.
> Beton tesis alanına açık drenaj yapılmalı, bu alanda büz kullanılmamalıdır. Atık suyun içindeki çimento büzün tıkanmasını kolaylaştıracaktır.
> Beton mikserlerinin beton santralı yanında bekleyip birikmemesi önlemek için park yeri tespit edilmelidir.
> Çöp ve atık malzeme toplama noktaları belirlenmelidir.
> Kantar gerekiyorsa şantiye girişine yakın bir yere kantar binası yapılmalıdır.
> Kablo ve hat çekimleri şantiyenin kalıcı bir tesis olmadığı düşünülerek düzgün bir şekilde yapılmalıdır. Elektrik şebekesinde kablo ek sayısının en az sayıda tutulması zamanla ortaya çıkacak arızaları büyük ölçüde önleyecektir.
> Elektrik direğinde elektrik panosu varsa paratoner tesisatı döşenmelidir.
> Hakim rüzgar yönü öğrenilmelidir.
> Şantiye   tesislerinin   bulunduğu   alanlarda   ağaçlandırma   ve   yeşillendirme yapılmalıdır.
> Şantiye sahası yağmur sularının birikmesine engel olacak şekilde, örneğin %1–
1.25  eğimli  olmalı,  şantiye  çevresi  ve  ünitelerin  etrafında  gerekirse  drenaj yapılmalıdır.
Şantiye Güvenliği
> Şantiyenin çevre güvenliğini sağlayacak önlemler alınmalıdır.
> Şantiyenin görünür yerlerine, iş emniyeti ve şantiye güvenliğine ilişkin uyarı
levhaları konmalıdır.
> Şantiyenin  girişine  işin  adı,  işvereni,   ada  pafta  no,  yapımcı   firma  veya firmaların isimleri,  teknik sorumluların isim ve unvanları, işin keşif bedeli gibi bilgilerin yazılı olduğu bir pano konmalıdır.
Şantiye Binaları
Şantiyede yapılan her hareket bir işçilik ve dolayısıyla bir gider olduğuna göre, bina yerlerinin tespitinde; bu alanların bağlantılı olduğu işyerleri ve üniteler arası mesafeler iyi düşünülüp gereksiz taşımalara engel olunmalıdır.
Binalar iş kanununa ve deprem yönetmeliğine uygun olarak planlanmalıdır. Binanın özelliğine göre, ısıtma ve soğutma tertibatı düşünülmeli ve sağlık koşullarına uygun ölçü ve şekilde tespit edilmelidir. Üzeri akan, soğuk, dar bir bina, onu kullananların moraline ve dolayısıyla da iş gücüne olumsuz etki yapabilir.
Genellikle şantiye binaları işin bitiminde sökülür. Bazı gereçler ikinci defa kullanıla- maz. Bazıları da fazla zayiat verdikten sonra kullanılır. Bu türlü israfa mani olmak için mümkün mertebe yapılacak binalar tipleştirilir. Yani kırmadan sökülebilecek ve başka bir şantiyeye taşınıp aynı amaçla kurulabilecek sistem düşünülmelidir. Bu konuda prefabrike modül yapı ve alt sistemleri tercih edilebilir. Bu başlangıçta biraz masraflı olursa da, malzemeyi uzun süre kullanabilme imkanı açısından bir avantaj söz konusu olmaktadır. Ayrıca hazırlanabilmesi, sökülme, taşınma ve tekrar kurulma sürelerinin kısaltılması işletme için büyük ekonomi sağlar.
Sayıları ve ölçüleri şantiyenin büyüklüğüne göre değişebilen şantiye binaları, kullanıldıkları işe göre aşağıdaki gibi gruplandırılabilirler:
¾        Bürolar,
¾        Lojmanlar,
¾        İşçi binaları,
¾        Sağlık binaları,
¾        Atölye binaları,
¾        Garaj ve sundurmalar,
¾        Kafeterya, mescit, kantinler, fırın vb,
¾        Depo ve ambarlar.
Bürolar
Büyük şantiyelerde kontrol teşkilatı ve müteahhit firma için bürolar yapılır. Bu binalarda müteahhidin veya kontrol teşkilatının elemanları çalışır. Bürolar planlanırken, kişi başına en az 3 m2  alan hesaplanmak üzere, çalışacak personeli barındıracak büyüklükte olmasına, ısıtma ve havalandırma tertibatının bulunmasına ve büro şefi için ayrılacak odanın diğer personelin çalışma yerini görebilecek durumda olmasına dikkat edilmelidir.
Lojmanlar
Şehirden çok uzak şantiyelerde, devamlı şantiyede kalmak zorunda olan evli ve bekar personel için yapılan geçici konutlardır. Yapılan inşaatın gereği bazen iş bitirildikten sonra iş sahibi kişi veya idarenin personeli tarafından kullanılmaya devam edilebilir. Lojmanlar tek katlı veya çok katlı olabilir. Sayıları kullanılacak personele göre tespit edilir. İş yerinden uzak ve sakin ve uzak yerlerde yapılmalıdır. Küçük şantiyelerde aynı bina, büro ve aynı zamanda lojman olarak kullanılabilir. Lojman başına 60 m2 büyüklük en az alınabilir.
İşçi barınakları
İşçilerin soyunup giyinme, dinlenme, yemek yeme, temizlenme ve yatmaları için yapılan binalardır. Sayıları ve büyüklükleri kullanılacak işçi sayısına göre tespit edilir. İşyeri yakınında yapılan dinlenme, soyunup giyinme binaları ve baraka şeklindeki yatakhaneler mümkün mertebe tipleştirilmelidir. Yatma binalarında yatılacak yerlerden başka mutfak, yemekhane, banyo, duş ve wc bulunmalıdır. WC ve duşların sayısı belirlenirken 15 çalışan için 1 WC ve 1 duş esas alınabilir.
Sağlık binaları
Sağlık binaları grubunda revir, ilkyardım binası, banyo ve wc’ler incelenebilir. Büyük yerleşme yerlerinden uzak ve büyük şantiyelerde revir binası yapılması gerekebilir. Yeri, şantiye işyerlerinden ve gürültüden uzak yerde olmalıdır. 18 – 20 hastayı kabul edebilecek büyüklükte olmalı ve eczanesi bulunmalıdır.
Merkez şantiyelerine bağlı küçük şantiyelerde, yol şantiyelerinin her birinde veya bir yol boyunda kurulmuş fazla sayıdaki şantiyelerde birbirine eşit uzaklıkta ilkyardım binaları yapılmalıdır. Bu binalarda pansuman odası, sağlık memuru odası, depo, WC bulunmalıdır. Kalıcı bina olmadığı için prefabrik olarak yapılmalı, sıhhi ve ısınmasının düzenli olabilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
İşçilerin temizlenme ihtiyacını karşılamak için büyük şantiyelerde hamam yapılmalıdır. Büyüklüğü işçi sayısına göre tespit edilir. Yeri, işçi barınakları yakınında olur. Şehre yakın ve  şehir  içindeki  şantiyelerde  soyunup  giyinme  yeri  bitişiğinde,  iş  bitiminde  gerekli temizliğin yapılabilmesi için gerekli sayıda musluk ve kurnanın bulunacağı bir yer ayrılmalıdır. Sıcak su ihtiyacı güneş kolektörleriyle sağlanır. Ayrıca umumi helaların yapılması gerekir. Helaların yapımında tipleştirilmiş sistemler tercih edilir. Helalar içinde yeterli sayıda pisuvar bulunur. Ancak, işçi sayısının fazla olduğu şantiyelerde ayrıca pisuvar grupları oluşturulur.
Atölyeler
Şantiyede,  sıcak  ve  soğuk  demircilik  işlerinin,  doğramanın  ve  araç  tamirlerinin yapıldığı çeşitli atölyeler bulunur. Bunların sayısı ve büyüklükleri, şantiyenin büyüklüğü ve şehre olan uzaklığı ile yakından ilgilidir. Atölye yerleri planlanırken, atölyenin ilgili olduğu gereç depolarına yakın  olması, gereçlerin atölyeye kolay  ulaşmasına dikkat edilmelidir. Atölye etrafında araçların kolay yanaşma ve manevra yapabilmesi için gerekli mesafeler ayarlanmalıdır. Doğrama atölyeleri kereste deposu yakınında ve sıcak demir işleri atölyesinden uzak olmalıdır.
Garaj ve Sundurmalar
Arızalı araçları muhafaza etmek, faal araçları çalışma saatleri dışında belirli yerlerde toplamak amacıyla garaj ve sundurmalar yapılmalıdır. Garaj açık veya kapalı yapılabilir. Büyüklükleri, içine girecek araçların ölçü ve sayılarına bağlıdır. Garajlarda, şoför odası, yedek parça ve takımların konulacağı bir depo ve oda bulunmalıdır.
Kantin ve Kafeteryalar
Şehir   dışında   kurulan   büyük   şantiyelerde  işçilerin   yiyecek,   içecek   ve   diğer ihtiyaçlarını karşılamak için kantin yapılması gerekebilir. Kantinin yeri, işçi barınakları ve dinlenme yerlerine yakın planlanmalıdır. Kantin ve kafeterya binası büyüklüğü ve özelliği faydalanacak daimi personel ve işçi sayısına göre belirlenir. Bir berber ve bir mescit odasının da konulması yararlı olur. Kantin de oyun oynamaları için genel salon, erzak deposu ve mutfak bulunmalıdır.
Fırın
Şantiye ortamında bir fırın kurularak ekmek yapılması ekonomik olmayabilir. Yerleşme   bölgelerinden   uzak,   ekmek   tüketiminin   fazla   olduğu   büyük   şantiyelerde yapılabilir. Fırının kapasitesi günde tüketilecek ekmek sayısı ve özel yemek pişirmek durumları göz önüne alınarak kapasitesi belirlenir.
Depo ve Ambarlar
Ambarlar, şantiyenin şehire ve müteahhit firmanın merkez depolarına uzaklığına, işin büyüklüğüne ve süresine bağlı olarak çeşitli bölümlere ayrılabilir. Şantiye giriş yoluna yakın ve gereğinde malzemeleri taşıtla içeri alabilmek için kapıları geniş ve önleri rampalı yapılmalıdır.   Uygun   havalandırma   sağlanmalı,   yangın   ve   hırsızlığa   karşı   önlemler alınmalıdır. Giriş ve çıkış olmak üzere iki genel kapı düşünülmelidir. Patlayıcı maddeler için mutlak surette ayrı bir ambar yapılmalı ve bu ambar diğerlerinden ve yerleşme yerlerinden uzakta olmalıdır. Malzemeler özelliklerine göre konulmalı ve genel tartı işlemleri için bir baskül yeri düzenlenmelidir.
Malzeme ve Depo Yerlerinin Tespiti
Bu konuda dikkat edilecek en önemli husus, malzemelerin çalışmaya engel olmayacak şekilde, kullanma yerlerinin yakınında olmalarıdır. Çeşitli amaçlarla şantiyede ayrılacak yer ve özellikleri şöyle olabilir:

¾       Agrega deposu
Beton ve harç yapılan yerlere yakın olmalı ve etrafında araçların manevrası için yeterli   mesafe  bulunmalıdır.  Depo  agreganın  yıkanabileceği  ve   eleme   sistemlerinin
yapılabileceği büyüklükte olmalıdır.
¾       Kazılardan Çıkan Toprak Deposu
Proje safhasında, kazılardan çıkacak toprak şantiye içinde dolgu olarak kullanılacaksa bu yerler tespit edilmelidir.
¾       Kireç Çukurları
Özel   söndürülmüş   hazır   kireç   kullanımının   ekonomik   olmadığı   durumlarda yapılabilir. Harç yapılan yerin yakınında ve ayakaltı olmayan bir yerde düşünülmelidir. Şayet bina için fosseptik çukuru açılacaksa kireç kuyusunu buraya yapmak zaman ve işçilik açısından tasarruf sağlar. Kuyuların etrafına özel emniyet tedbirleri alınmalıdır.
¾       Taş ve Tuğla Depoları
Taş ve tuğla yığınları, yapıya taş ve tuğla çıkarmak için kullanılacak asansör, iskele veya  rampaların  yakınında  olmalıdır.  Taşımayı  azaltmak  için  tuğla  yığınları  biner  adet yapılır ve kullanma yerlerine yakın birkaç istif yeri düzenlenir.
¾       Çimento Depoları
Beton yapma yerlerine yakın olmalıdır. Deponun tabanı havalandırmalı sistem ve adi ahşap döşeme ile kaplanmalıdır. Depolama esnasında ilk gelen malzemenin alınıp kullanılmasını engellemeyecek kapasite ve düzende yapılmalıdır. Mevsim şartları ve yağmurlar düşünülerek üstleri tekniğine göre kapatılmalıdır.
¾       Çivi, Bulon, Cam, ve Boya Depoları
Bu gereçler, taşınmaları kolay olduğu ve inşaatın son safhalarında kullanıldıkları için iş yerinden biraz daha uzakta depolanabilirler. Her biri için ayrı depo yapılmak yerine hepsi bir  ambarda  depolanabilir.  Bu  durumlarda  her  gereç  için  bir  bölme  veya  raf  grubu
ayrılmalıdır.
¾        Betonarme Çeliği Deposu
Bu malzemelerin ayrı bir deposu olmalıdır. Çelikler kullanılmadan önce uzun süre bekletilecekse yağışlarla aşırı derecede paslanmamaları için bir sundurma altında istiflenmelidir. Depoların en yakın yerlerine de bükme tezgahları yerleştirilmelidir.
¾        Doğramalar
Ahşap, metal ve PVC esaslı doğramalar için depo ayarlanmalıdır. Bu malzemelerin güneş ve yağmur suyundan etkilenmemeleri için tedbirler alınmalıdır. Ahşap doğramalar şantiye ortamında yapılacaksa kereste deposu yakınında doğrama atölyesi planlanmalıdır.
¾        Park
Makine ve büyük araçlar için park yapılmalıdır. Araç parklarının yeri şantiye girişinde ve yola yakın bir konumda olmalıdır. Gerektiğinde ziyaretçi ve personel park yerleri de düşünülmelidir.
¾       İskele, Kalıp ve Kemer Şablon Depoları
Yapım süresini kısaltmak, gereç giderlerini azaltmak düşüncesiyle kalıp ve iskeleler tipleştirilmekte, sökülüp takılarak defalarca kullanılır duruma getirilmektedir. Büyük çaplı
inşaatlarda kullanılan kalıp ve  iskele elemanları oldukça büyük yerler işgal etmektedir.
Özellikle demiryolu inşaatlarında kemer ve tonoz yapımı için hazırlanan kalıp ve şablonlar, ileride tekrar kullanılmak üzere saklanır veya daha önce kullanılmış oldukları yerden yeni şantiyeye getirilir. Bu kalıp, şablon ve kemerlerin kullanıma hazır bulundurulması veya başka işyerine nakledilmesi için özel muhafaza edilebilecekleri yerler ayrılmalıdır.
¾       Beton Yapım Yerleri
Bu yerler agrega ve çimento depolarına yakın olmalıdır. Hazırlanan taze karışımlar maksimum 20  dakika  içinde  kalıba  yerleştirilmesi gerektiğinden inşaat  yerine  mümkün mertebe yakın olmalıdır.
________________________________