İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ADLI TWİTTER KULLANICISI DEPREMLER İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİR PAYLAŞIM SUNDU

TÜRKİYEDE MEVCUT YAPILARIN DURUMU ÜZERİNE VE PROJELENDİRME AŞAMISINDAN YAPIM AŞAMASINA KADAR HALA DEVAM  EDEN DEPREMLERE DAYANIKLI  SAĞLAM KONUTLARIN  YAPIM AŞAMASI İLE İLGİLİ KRONİK SORUNLAR  VE NEDENLERİ BU SORUNLARIN BAŞLICA NEDENLERİ ÜZERİNDE ÖNEMLİ KONULAR ORTAYA KOYDU 

Problem Zemin katı açık, otopark, market, kafe-restoran, banka, güzellik merkezi olan çok katlı betonarme yapıların çok büyük bir çoğunluğu depremde yıkıldı.

Kökeni • Binaların yıkılma şekline bakıldığında yumuşak kat düzensizliği gibi görünmektedir. • 1997, 2007, 2018 Türk Deprem Yönetmeliklerinde yumuşak kat ile ilgili kontroller vardır. İnşaat mühendisleri bu kontrolleri yıllardır yapmaktadır. • İnşaat mühendislerinin Türkiye’de yaygın olarak kullandığı üç yapısal analiz yazılımı (Sta4Cad, İdeCAD ve Prota Structures) vardır. Bunlar olmadan hesap ve çizim yapmak, yönetmeliğin istediği raporları hazırlamak çok çok zordur. Yumuşak kat kontrolü bu yazılımlarda otomatik olarak yapılmaktadır. Çoğu zaman da sorun çıkarmamaktadır. • Söz konusu üç yazılım proje ofislerinin yanı sıra bakanlıklarda, kamuda, TOKİ’de, belediyelerde, üniversitelerde kullanıldığına göre yönetmelik gereksinimlerini karşılamaktadır. TOKİ binaları depremde yıkılmadığına göre, yıkılan binaların mühendisleri kullanmayı bilmiyor olmalılar. • Betonarme yapının taşıyıcı sistemi kolon, kiriş, perde ve döşemeden oluşmaktadır. Dolgu duvarların taşıyıcı sisteme ilave katkısı vardır. Yapısal elaman değildir. Sadece yük olarak dikkate alınır. • Üniversitelerde uzun yıllardır, dolgu duvarların depremde yapı davranışını değiştirdiği öğretilmemektedir. Bu nedenle o Zemin kat duvarlarını kaldırılırken taşıyıcı sisteme zarar verilmediği o Yapının deprem dayanımının azalmadığı o Bunun bir mimari değişiklik olduğu sanılmaktadır. • Yeni bir bölge imara, zemin kat ticari, üst katlar konut amaçlı olarak açılmaktadır. Müteahhit ve arsa sahipleri bu durumdan çok memnundur. • Bir bölgede kentsel dönüşüm yapılırken, zemin kat ticari amaçlı olduğunda üst katlarda oturanlar konutlarını çok daha ucuza yeniletebilmektedir. • Deprem yönetmeliklerimiz dünya standartlarındadır ve bu yönetmeliğe göre yapılan bir binanın yıkılma olasılığı akademisyenlerimize göre milyonda birdir. • Binaların yıkılmasının sebebi, depremin büyüklüğü, yerel zemin koşulları, eski tarım arazilerine yapılan binalar, malzeme ve işçilik kalitesindeki yetersizlik, uygulama hataları ve denetim eksikliğidir. Sorularımız 1- Binaların yıkılma şekline bakınca yumuşak kat nedeni ile yıkılmış gibi gözükse de deprem yönetmeliğine göre yapılan kontrollerde gözlenmemektedir. Deprem yönetmeliğindeki kontroller eksik olabilir mi? 2- Deprem yönetmeliğinin temel alındığı ASCE-07’deki maddelerde farklılık veya Türk deprem yönetmeliğinde eksiklik var mı? 3- Deprem dayanıklı yapı ihtiyacı olan, ABD, Japonya, Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Güney Kore, Şili gibi ülkelerin deprem yönetmelikleri ile Türk deprem yönetmeliğinin farklılıkları karşılaştırılmış mı? 4- Dolgu duvarların depremde yapı davranışını değiştirdiğini gösteren yerli yabancı akademik çalışmalar, makaleler incelendi mi? 5- Dolgu duvarların, özellikle zemin katta kaldırılması veya baştan bulunmaması durumunda alınması gereken özel önlemler var mı? Yoksa Türkiye’deki gibi depremde yapı davranışının değişmediğine mi inanılıyor? 6- Dolgu duvarların yapı davranışını değiştirmediği bilimsel olarak, gelişmiş yapısal analiz yöntemleri ile kanıtlanmış mı? Bu nedenle mi aksini söyleyen akademisyenlerin görüşleri deprem yönetmeliğini hazırlayan komitece dikkate alınmamaktadır.

1. GİRİŞ

Kapalı çıkma, bir binanın duvarlarından veya cephesinden dışarı doğru çıkan bir bölümdür. Kapalı çıkma sınırı ise bina tasarımında belirli bir cephe veya yüzey üzerindeki çıkma miktarını ifade eder. Bu sınır, bina yapısı ve yerel yapı yönetmelikleri tarafından belirlenmektedir. Şekil 1. İstanbul, Göztepe, Caddebostan civarı bir binanın kapalı çıkmaları 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri sonrası yıkılan binalar dikkatlice incelendiğinde %80’den fazlasında kapalı çıkma olduğu tespit edilmiştir. Çevre Şehircilik ve İklim Bakanlığı, yapı güvenliğini artırmak için Planlı Alanlar ve İmar Yönetmeliği güncellenmiştir. Bu karara göre, 1 Temmuz 2023 tarihinden itibaren, içerisinde konut bulunan ve zemin hariç 5 kat ve üzeri olan binalarda kapalı çıkma yapılamayacaktır. Bu kararın amacı, afetlere karşı daha dirençli yapılar inşa etmek ve acil durumlar sırasında insanların daha güvenli bir şekilde binayı terk etmelerini sağlamak olarak belirtilmektedir. Önceki ve mevcut Türk Deprem yönetmeliklerinde kapalı çıkmalara özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu yazıda ASCE-07 ile karşılaştırılarak konu tartışılacaktır

 Sonuç

• Türkiye’nin mevcut yapı stoğunun %50’den fazlası 2000 yılı sonrası inşa edilmiştir. 

Bu yapıların en az yarısının zemin katı açık, market, banka veya otopark olarak 

kullanılmaktadır. 2000 yılı öncesi inşa edilmiş yapıların da şehir merkezinde, ana 

caddede, zemin katı ticari amaçlı kullanılanları vardır. 

• Yapmış olduğumuz araştırma ve çalışmalar yumuşak kat düzensizliği konusunda 

deprem yönetmeliklerimizin eksik ve hatalı olduğunu göstermektedir.

• Beklenen İstanbul Depreminde 200.000 binanın ağır hasar alması veya yıkılması

beklenmektedir. Bu rakamın içinde 2000 yılı sonrası inşa edilmiş binalar yoktur. 

2000 yılı öncesi binalar risk değerlendirmesi yapılırken yumuşak kat düzensizliği 

büyük bir sorun olarak görülmemiştir. 

• Yıkılacak ve ağır hasar alacak bina sayısı tahminlerin çok üzerinde olabilir.

• Böyle bir yıkım sonrasında barınma sorunu, salgın hastalıklar, sanayinin ülkenin 

başka yerlerine taşınması, insanların deprem sonrası gittikleri bölgeden geri 

gelmemesi gibi nedenler ile İstanbul’un toparlanması çok zaman alabilir.

• Genel beklenti, beklenen İstanbul Depreminin Avcılar, Bakırköy, Zeytinburnu,

Büyükçekmece gibi zeminin depremi büyüttüğü bölgelerde yıkım yapacağı 

yönündedir. 

• TDY-2007’de birinci derece deprem bölgelerinde, en büyük deprem ivmesi olarak 

0.4 g kabul edilmiştir. Yaptığımız çalışmalar ve analizler zemin katı açık 8 katlı bir 

yapının, deprem yönetmeliğindeki tüm kurallara uyulsa dahi 0.1 g ile yıkıldığını 

göstermiştir. Bu çalışma İzmir Depreminde yıkılan bir bina için yapılmıştır.

• Bu durum İstanbul’un her bölgesinde, Türkiye’nin her şehrinde, bu tip zemin katı 

açık yapılar için büyük bir risk olduğunu göstermektedir.

• Türkiye’de son 25 yılda birçok statik proje yapan inşaat mühendisi bu tip yapılarda 

yüzlercesini projelendirmiştir. Üniversitede aldıkları eğitime, İnşaat Mühendisleri 

Odasınca düzenlenen eğitim ve seminerlere, mahkemelerde duvarların taşıyıcı 

olmadığını ifade eden akademisyen bilirkişilere, standart ve yönetmeliklere 

güvenmişlerdir.

• Belediyelerde ve yapı denetimlerde çalışan kontrol mühendisleri standart ve 

yönetmeliklere göre proje kontrolü yapmaktadır.

• Üniversitelerin inşaat mühendisliği bölümlerinde öğrencilere dolgu duvarların yapı

davranışı üzerinde etkili olmadığı bilgisi öğretilmektedir.

• Halk depremde zemin katı açık yapıların yıkıldığının farkındadır. Ancak bilim 

dünyası ve mühendisler ısrarla deprem yönetmeliğinin hatasız, yıkımın sebebi 

olarak imalat hataları göstermektedirler.

Çözüm

1- ASCE-07 (ABD), IS-1893 (Hindistan), Korea-2009 (Güney Kore), BNBC-2020 

(Bangladeş) yönetmelikleri ile Türk Deprem Yönetmeliğindeki dolgu duvarlardaki 

süreksizlik ile ilgili maddeler karşılaştırılsın.

2- Karşılaştırıldığında Türk Deprem Yönetmeliğinin yumuşak kat düzensizliğini tespit 

edemediğini ortaya çıkacaktır.

3- 2018 Deprem Yönetmeliği acil olarak güncellensin.

4- Zemin katı açık yapılar, yumuşak kat problemi olan yapılar kayıt altına alınsın.

5- San Francisco, Los Angeles gibi “Zorunlu yumuşak kat güçlendirme kanunu”

çıkartılsın.

6- Bu kanun kapsamında güçlendirme yapacaklara finansal destek sağlansın

7- ABD’deki bu güçlendirme işi için, konut sahiplerine 5 yıl süre verilsin, 

yapmayanların yapı kullanım izinleri iptal edilsin. Böylece satılıp kiralanamasın.

----  

Amerikan merkezli ASİ ileri mühendislik firmasının bize gönderdiği muazzam raporun sonuç kısmından alıntı.

Deprem yönetmeliğimizi hala tartışmaya açmanın zamanı gelmedi mi?

Deprem Yönetmeliğinde 

Yumuşak Kat Düzensizliğini 

Önleyen Değişiklik Önerileri

1. GİRİŞ

Betonarme çok katlı, üst katlarında dolgu duvarları bulunan fakat zemin kat dolgu duvarları bulunmayan 

veya sonradan kaldırılmış olan yapılarda deprem etkisi altında yumuşak kat mekanizması oluşmaktadır. 

Bu nedenle yapılar ağır hasar almakta veya yıkılmaktadır. Çok sayıda insan bu binaların enkazı altında kalıp 

yaralanmakta veya hayatını kaybetmektedir.

Aşağıda, yumuşak kat düzensizliği sebepleri verilmiştir.

a. Üst katlarda bulunan rijit ve güçlü dolgu duvarlar

b. Bir kattaki kolonların boyunun, üst kattaki kolonlardan fazla olması

c. Kolonlarda süreksizlik (Kolonun zemin katta devam etmemesi)

.

Şekil 1.

Yumuşak Kat Düzensizliklerine Örnekler

Şekil-1a’da süreksiz duvarlar nedeni ile oluşan yumuşak kat düzensizliği söz konusudur. Bu durum için

karşılaştırma ve öneriler 4 numaralı “Süreksiz Duvarların Sebep Olduğu Yumuşak Kat Problemi Nasıl

Çözülür” adlı çalışmamızda verilmiştir.

Bu çalışmada yumuşak/zayıf kat düzensizliğini ASCE-07-22 ve Türk Deprem yönetmeliklerinde nasıl ele

alındığı karşılaştırmalı olarak incelenecektir.

ASCE-07 (ABD), IS-1893 (Hindistan), BNBC 2020 (Bangladeş), Korea2009 gibi standartların esas alındığı

standarttır. TDY-2018’inde büyük ölçüde ASCE-07-16’dan esinlenildiği düşünüldüğünde benzer ifadelerile

karşılaşılması beklenmektedir. Fakat bu çalışma yumuşak kat konusunda Türk deprem

 yönetmeliklerinin 

konuya farklı şekilde yaklaştığını göstermektedir.